Czas powstania
Produkowana w Cieszynie od drugiej połowy XVI wieku.
- Opis cech fizycznych wprowadzonego Gminnego Cudu Regionu
Cieszynka to ręczna broń palna, o długości całkowitej 129,4 cm. To strzelba myśliwska: lekka, małokalibrowa przeznaczona do polowań na siedzące ptactwo (stąd zwana też ptaszniczką), produkowana w Cieszynie od drugiej połowy XVI wieku. Wyróżnia ją nie tylko kolba w kształcie sarniej nóżki, uchwyt na trzy palce, ale też bogata dekoracja w tak zwanym stylu cieszyńskim. Polegała ona głównie na gęstej inkrustacji łóż oraz kolby kością (rzadziej kością słoniową), rogiem jelenim, masą perłową, drutem mosiężnym a czasem też małymi szkiełkami imitującymi drogie kamienie. Motywami zdobniczymi były zwierzęta, fantastyczne stwory, sceny myśliwskie, rzadziej sceny religijne na przykład walka Samsona z lwem. Zdobiono także lufy, poprzez rytowanie i złocenie lub rytowane nakładki mosiężne.Charakteryzuje się ona także gwintowaną lufą oraz specjalną konstrukcją zamka kołowego (zamek kurlandzki). Nazwa zamka pochodzi od Jerzego Kurlanda, twórcy tego mechanizmu. Cieszynki produkowało kilkudziesięciu rusznikarzy zebranych w cech z przeznaczeniem dla bogatych odbiorców.
2. Opis kontekstów historycznych
Cieszynki produkowało kilkudziesięciu rusznikarzy zebranych w cech z przeznaczeniem dla bogatych odbiorców. Istnieją jednak cieszynki, których łoża lub kolby nie są zdobione. Były to egzemplarze dla biedniejszych odbiorców lub przeznaczone na broń wojskową. Cieszynka posiada specyficzny mechanizm zapalający – jest nim zamek kołowy. Proch zapala się przy pomocy koła z hartowanej stali, które kręcąc się dotyka do powierzchni pirytu powodując krzesanie iskier. Z powodu swojej skomplikowanej budowy zamek kołowy produkowany był przez cech ślusarzy-zameczników. Łoża często wykonywali i zdobili szyftarze, ale również sami rusznikarze. Nie ma w archiwaliach wzmianki na temat produkcji luf, które prawdopodobnie sprowadzano. Ostatnim rzemieślnikiem, który dopasowywał wszystkie części strzelby był rusznikarz. Korzystano też z pomocy złotników, grawerów, kowali, mosiężników czy stolarzy. Zdobienie stylu cieszyńskim przyjęło się także przy produkcji innego rodzaju broni: flint, pistoletów, arkebuzów, a także prochownic. Cech w Cieszynie założono w 1590 roku. Rzemieślnikami przebywającymi w tym czasie na terenie Cieszyna byli głównie Niemcy, Czesi oraz Polacy. Obecnie ostatnim rusznikarzem, który od końca lat 70. prowadzi swój warsztat, jest Jerzy Wałga. W tym czasie wykonał m.in. prawie 40 cieszynek, które trafiły nie tylko do kolekcjonerów w Polsce, ale także Skandynawii i Stanach Zjednoczonych.
Cieszyńskie rusznikarstwo artystyczne i historyczne doczekało się uznania – zostało wpisane na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Uroczystość z udziałem minister kultury i dziedzictwa narodowego Małgorzaty Omilanowskiej i generalnego konserwatora zabytków Piotra Żuchowskiego odbyła się w Zamku Królewskim w Warszawie.
Dziś cieszynki są jednymi z najbardziej poszukiwanych przez kolekcjonerów obiektów dawnej broni. W muzeach i kolekcjach na całym świecie zachowało się ich około 300 sztuk. Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie posiada cztery egzemplarze.
Województwo: śląskie
Gmina: Cieszyn