Czas powstania miasta
Ze względu na brak źródeł, początki Frampola nie są jasno określone. Przyjmuje się jednak, że data powstania miasta to rok 1717 lub 1705.
Opis cech fizycznych
Miasto Frampol znajduje się w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Frampol. Położone jest na pograniczu Roztocza Zachodniego i Równiny Biłgorajskiej. Prawa miejskie Frampol posiadał w latach 1736-1870 i od roku 1993. W 2020 roku liczba ludności wynosiła tu 1432 osoby.
Układ uliczek Frampola wynika z wprowadzonego w życie projektu miasta idealnego. Wokół kwadratowego rynku, zorientowanego według stron świata, zaprojektowano coraz to większe kwadraty ulic połączone ze sobą ośmioma ulicami wychodzącymi promieniście ze środka rynku. Kwadrat był obwiedziony czterema ulicami stodolnymi stanowiącymi jednocześnie dojazd do pól. Pierwotna długość jednego boku rynku (225 m) przewyższała największy rynek w Polsce i Europie – krakowski (200 × 200 m). Obecnie zmniejszony już przez kolejne zabudowy, frampolski rynek obejmuje kwadrat o boku 140 m. Układ przestrzenny Frampola jest ewenementem w skali kraju.*
Rys historyczny
Frampol powstał na gruntach nie ma konkretnie określonej daty ani inicjatora. Mówi się o roku 1717 (wtedy to właścicielem okolic Radzięcina został hrabia Marek Antoni Butler) lub 1705 (zgodnie ze Słownikiem Geograficznym Królestwa Polskiego). Miejscowość ta pierwotnie nazywała się Franopole, od imienia żony założyciela – Franciszki.
Cechą charakterystyczną zabudowy Frampola są nie spotykane w innych miasteczkach zewnętrzne ulice stodolne opasujące założenie miejskie. Powstały układ uliczek został opracowany przez nieznanego twórcę. Wiadomo natomiast, że projekt tej miejscowości został opracowany w oparciu o wzorce renesansowych planów miasta idealnego.
Wiadomym jest, że w 1735 roku istniał tutaj kahał (gmina żydowska) wraz z cmentarzem.
Niedługo po założeniu Frampola zaczęły się tu odbywać jarmarki. Przywilej na ich organizowanie udzielił Markowi Antoniemu Butlerowi – ówczesnemu właścicielowi miasta – król August III. Miało to być pięć jarmarków rocznych oraz targi co niedzielę w istniejącym już mieście. Frampol był słynny również ze swoich tradycji tkackich, włosiankarskich i sitarskich.
13 września 1939 roku Frampol został zbombardowany przez Luftwaffe, w wyniku czego 90% budynków zostało zniszczonych. W tym czasie Frampol był miasteczkiem głównie żydowskim.
2 listopada 1942 roku został otoczony przez 202 Batalion Schutzmannschaft. Według obliczeń śmierć tego dnia poniosło około 400 Żydów, a ocalałych skierowano do obozu zagłady w Bełżcu. Działania wojenne doprowadziły do tego, że do końca 1942 roku społeczność żydowska w tym mieście została praktycznie całkowicie zlikwidowana. Inną akcją na terenie Frampola była akcja wysiedleńcza „Werwolf” z 30 czerwca 1943, kiedy to zostało schwytanych około 420 osób, w tym dzieci.
Po wojnie rozpoczęła się odbudowa Frampola, która trwała około 30 lat. Prawa miejskie odzyskał on w 1993 roku. Obecnie jest jednym z najmniejszych miast w Polsce, pełni funkcję lokalnego ośrodka usługowo-handlowego.
Założony w 1736 roku i zmodyfikowany w 1852 roku układ przestrzenny Frampola zachował się w pełni do dziś. Jest to układ tak niezwykły i oryginalny, jedyny zresztą poza Zamościem
w południowo-wschodniej części kraju, że od dawna zwracał uwagę najwybitniejszych urbanistów nie tylko polskich i był wielokrotnie omawiany w publikacjach polskich i zagranicznych. Najpełniejszą analizę przedstawił w 1962 roku Wojciech Trzebiński.**
* – źródło: www.wikiwand.com/pl/Frampol
** – źródło: biblioteka.teatrnn.pl
